Achtergronden bij het kiezen van kinderboeken

Aan de universiteiten is de Engelse taal langzamerhand de voertaal geworden.
Maar ook elders rukt het Engels steeds meer op. Zelfs in het basisonderwijs wordt kostbare tijd besteed aan het leren van de Engelse taal. Kostbaar, omdat dat gebeurt op een moment waarop het Nederlands bij de kinderen nog (veel) verder ontwikkeld moet worden. Bovendien dringt met de Engelse taal ook het  Anglo-Amerikaanse wereldbeeld steeds meer door in onze maatschappij.
Welke invloed hebben deze ontwikkelingen op de Nederlandse taalvaardigheid?
En welke invloed hebben ze op de markt van de Nederlandse (kinder)boeken?
In dit blog wordt getracht een onderbouwd antwoord op deze vragen te geven.

Hiernaast zie je een gedeelte van een kaart van Nederland met kleuren die lopen
van rood via enkele tussenkleuren naar blauw. En zelfs op dit stukje valt het al op
dat de spreiding van die kleuren over Nederland niet gelijkmatig is.
De volledige kaart geeft weer in welke mate het project de-Bibliotheek-Op-School (afkorting: DBOS) in de verschillende delen van het land wortel heeft geschoten.
En daarop springt één structureel verschil sterk in het oog.
Deze blog gaat over de oorzaken van dit verschil.
Als je niet weet wat DBOS is, kijk dan eerst in het menu naar de pagina DBOS.

Ik heb het gevoel dat de fysieke boekwinkels steeds meer op elkaar gaan lijken.
(De e-commerce-winkels deden dat al.)
Ze zijn vaak groot en er staan veel tafels met stapels boeken.
Maar zitplaatsen om te lezen zijn er nauwelijks en adviesmogelijkheden zijn maar beperkt beschikbaar.
Bovendien gedraagt het publiek zich nogal stereotiep.
De mensen lopen langs de stapels boeken, weten na lang kijken niet wat ze moeten kopen, worden dan moe en kopen maar wat en gaan vervolgens naar een restaurant.
Heeft u deze indruk ook? En zo ja, wat is er dan aan de hand?

Ik heb al eens een kritische blog geschreven over de toename van het aantal vertaalde titels bij kinderboeken. Zie de blog 'Waarom zijn veel kinderboeken vertaalde boeken?'
Waarom dan nu eenzelfde soort blog?
De aanleiding ervoor is het kinderboekenweekgeschenk van 2022.
In onderstaande mail die de uitgeverij Lemniscaat in december 2021 aan hun auteurs stuurde, kun je lezen wat er speelde.

Jullie zijn waarschijnlijk net zo verbijsterd als wij dat het Kinderboekenweekgeschenk 2022 niet door een
Nederlandse auteur wordt geschreven. Wij hebben daarom besloten om voor de Kinderboekenweek een
fantastische verhalenbundel uit te geven van al het Nederlandse talent dat Lemniscaat in huis heeft.
Hebben jullie zin om mee te doen?

Deze mail van Lemniscaat heeft niet alleen de discussie over 'cultuurafbraak' een boost gegeven, maar heeft ook nog geleid tot een prachtig product van Nederlandse bodem.

Naast het schrijven van kinderboeken heb ik nog een heel andere hobby, namelijk orgel spelen. In het kader daarvan volgde ik in Schotland de St. Andrews Organ Week 2022.
Bij het horen van een prachtige orgelklank riep ik enthousiast: 'What a beautiful noise!'
Dat had natuurlijk moeten zijn: 'What a beautiful sound!'
Maar in de haast van het zoeken naar het juiste woord, kwam het woord ‘lawaai’ tevoorschijn in plaats van ‘klank’. Geen Engelsman die me dat kwalijk nam, want in Engeland is ‘courtesy’ een deugd en vond men mijn Engels ‘marvellous’.
Toch stoorde het mij dat ik ‘noise’ had verward met ‘sound’. Niet zozeer vanwege de pijnlijkheid ervan, maar vooral omdat ik mij realiseerde dat ook bij mijn andere hobby soms dezelfde verwarring optreedt.
Ook bij kinderboeken zie je dat ‘klank’ vaak verward wordt met ‘lawaai’, en dat in plaats van ‘balans’ juist ‘onrust’ ontstaat.

Onlangs stond er in het AD een lijstje kinderboeken om te lezen op het strand.
Er werden vier boeken aanbevolen:
- een prentenboek voor 3 jaar en ouder, en een prentenboek voor 6 jaar en ouder,
- een leesboek voor 10 jaar en ouder, en een leesboek voor 12 jaar en ouder.
Hartstikke leuk natuurlijk. En meteen nieuwsgierig natuurlijk.
Waar gaan de boeken over? En welke auteurs zijn in het vakantiezonnetje gezet?
Wel..., dat waren bij slechts twee boeken Nederlandse auteurs.
De twee andere boeken waren vertalingen.
Alleen jammer voor de Nederlandse auteurs? Of ook jammer voor de kinderen?

Onlangs verscheen van Margriet Hunfeld een boek over social-media-taal met als bijzondere ondertitel 'Nodeloos woke en ongefundeerd funny'.
Hierin staan al twee social-media-woorden, maar even later gaat het pas echt los:

Oehoe... ben je available?
Jo tjappie kom fissa in me osso tonight k? Kun je paar chickies fixen ook?
BYOB plies en see joe laterzzz kill? Challas hé!

Margriet vervolgt dan met:  Welkom bij het nieuwe Nederlands!
Maar ik vraag me af of dit wel het nieuwe Nederlands is?

Om de zoveel jaar wordt de leesvaardigheid van leerlingen gemeten, vlak voor het verlaten van het basisonderwijs. In de kranten verschijnen dan meestal alarmerende berichten: er zou sprake zijn van een spectaculaire afname van die vaardigheid. In het laatste onderzoek van 2021 lees ik echter:

De leesvaardigheid van leerlingen in het basisonderwijs is licht gedaald ten opzichte van 2012. Toen werd namelijk de leesvaardigheid van leerlingen voor het laatst gepeild.

Maar, hoe was dan de leesvaardigheid in 2012 ten opzichte van de landen om ons heen?

In de maatschappij wordt het steeds 'gewoner' grove woorden te gebruiken. Ook politici doen dat steeds vaker; namen hoef ik wat dat betreft niet te noemen. En zolang die woorden alleen in de oren van een volwassene terecht komen, hoeft dat ook geen schade op te leveren. Maar moeten we het kinderoor niet wat meer ontzien?
In ieder geval is het een feit dat ook in kinderboeken vaak 'stevige taal' voorkomt. De beschikbare cijfers daarover zijn zelfs alarmerend.
In deze blog worden enkele van cijfers gepresenteerd, inclusief wat commentaar erop.

Langzamerhand krijgt NBD Biblion steeds meer steun voor het inzetten van kunstmatige intelligentie bij het maken van aanschaf-informatieteksten. En die steun komt ook vaak uit de wereld van bekende schrijvers en recensenten.
Het mooiste voorbeeld van zo'n 'supporter' is misschien wel de grootste tegenstander van de K.I.-pogingen van NBD Biblion. Bijgaande foto licht al een tipje van die sluier op. Maar, er zijn natuurlijk ook échte voorstanders.
Een duidelijk voorbeeld daarvan trof ik op de website van
De Lage Landen: een website over kunst, taal en literatuur.

NBD Biblion heeft een knuppel in het hoenderhok gegooid door recensenten te ontslaan. Recensies gemaakt door mensen worden vervangen door recensies geproduceerd met behulp van kunstmatige intelligentie. Of, zoals NBD Biblion zelf in een bericht schrijft: 'Een nieuwe titel wordt door de computer volledig digitaal gelezen en slimme software kent met hoge precisie alle metadata toe en maakt hiervan een korte inhoudelijke tekst.'
Wat moet je hiervan denken?
Is dit een verbetering, omdat een mens subjectief werkt?
Of is het een verslechtering, omdat een computer het gewoon niet kan?

Zo af en toe heb ik mijn bedenkingen bij de uitreiking van een prijs voor kinderboeken; zoals onlangs bij de uitreiking van de Woutertje Pieterse Prijs 2022. Zie het vorige blog. Ik ben daarom eens gaan kijken wie er bij de belangrijkste prijzen in de jury zitten, en welke criteria men hanteert bij de beoordelingen. Dat was trouwens best lastig, want je vindt 'de poppetjes' weliswaar gemakkelijk, maar de criteria liggen wat moeilijker. Toch vond ik een artikel over die criteria, en in hoeverre die zijn aangepast aan 'de tijdgeest'.

De Woutertje Pieterse Prijs voor het beste kinderboek gaat dit jaar naar Terra Ultima, van illustrator Raoul Deleo en ontdekkingsreiziger Noah J. Stern. In mijn ogen volkomen terecht, tenminste als je het boek als volwassene leest. Het boek munt immers uit in stijl, taal, illustraties, fantasie, humor en leerzaamheid. Maar is het eigenlijk wel een kinderboek?